Cmentarz miejski (groby alianckich żołnierzy i mauzoleum ku czci holenderskich wojowników ruchu oporu) - (Ede, Holandia)

   Miasto Ede - leżące w prowincji Gelderland - ma bogata historię. Ja jednak wspomnę tutaj jedynie o pierwszej połowie XX wieku. Od 1904 roku po wschodniej stronie budowano dwa wielkie kompleksy koszarowe w których stacjonowały wojska piechoty. W 1906 na terenie koszar utworzono kolejne garnizony wojskowe - jeden kawalerii i jeden artylerii. Do wybuchu II WŚ zakończono formowanie piątego garnizonu i rozpoczęto formowanie dwóch następnych. Tych jednak już nie sformowano, a całe koszary zostały w maju 1940 roku zajęte przez Niemców.
 

   Cmentarz miejski, zwany także generalnym powstał w miejscu, gdzie wcześniej znajdował się dosyć mocno zalesiony park miejski. Dopiero w ostatnich miesiącach 1944 roku - przygotowujący się do obrony Niemcy - wycięli prawie wszystkie drzewa, które wykorzystano następnie do budowy okopów i umocnień w tym miejscu.

Uroczyste otwarcie mauzoleum. Z przodu dowódca sił wewnętrznych w Ede Derk Wildeboer i książę Bernhard, 2 sierpień 1947 r. (Fot. www.nl.wikipedia.org).

  

   Niemal natychmiast po zakończeniu działań wojennych - dowódca sił wewnętrznych w Ede Derk Wildeboer - podjął inicjatywę, aby w tym miejscu utworzyć miejsce upamiętniające poległych wojowników holenderskiego ruchu oporu. W bardzo krótkim czasie zebrano potrzebną do tego przedsięwzięcia sumę pieniędzy (zebrano dużo więcej, a pozostałą część przeznaczono na odbudowę zabytków) i przystąpiono do realizacji projektu. Sprowadzono architekta ogrodów i zagospodarowania przestrzeni miejskiej - Jana Tijsa Pietera Bijhouwera - który miał do pomocy architekta Jana Brandsa. Wszystkie prace wykonali stacjonujący w mieście i oczekujący na powrót do domów kanadyjscy żołnierze. Cmentarz został oficjalnie otwarty 2 sierpnia 1947 roku w obecności księcia Bernharda, burmistrza Joosta Boota i komisarza królowej - Cypriaana Gerarda Carela Quarlesa van Ufforda.

Ostatnie prace przed uroczystościami otwarcia (Fot. www.commons.wikimedia.org).

  
   Wówczas na cmentarzu pochowanych było 29 holenderskich wojowników ruchu oporu. Szczątki trzydziestego holenderskiego bohatera - Christiaana Hollebrandsa - zostały tutaj pochowane dopiero 26 kwietnia 2012 roku. Wszyscy oni pochowani są na cmentarzu w Mauzoleum wykonanego z cegły. Nazwiska upamiętnionych wyryte są na kamiennych płytach i pokryte złotą farbą. Na jednej z płyt przed mauzoleum wyryto napis: "Dziękujemy. Mieszkańcy z Ede".
   Nie wiadomo dokładnie kiedy na cmentarzu spoczęły ciała 32 pochowanych w rzędzie H alianckich żołnierzy.
   Warto też zwrócić uwagę na tablicę po prawej stronie rzędu nagrobków. Znajduje się tam mapa z zaznaczonymi miejscami śmierci każdego z pochowanych alianckich żołnierzy.

   Ciekawostką jest znajdujący się w pobliżu wejścia grób rodzinny w którym pochowany jest 23-letni holenderski cywil - student Emile Rudolf Kerkhoven. Urodzony 18 marca 1921 roku Emile pomagał jako przewodnik brytyjskim żołnierzom podczas walk w Arnhem. Zginął 24 listopada 1944 roku w lesie Deelerwoud.
  

Emile Rudolf Kerkhoven (Fot. www.nl.wikipedia.org).

   Na cmentarzu pochowani są (od lewej do prawej):

Bonkerk, Pieter Christiaan - (ur. 27 czerwiec 1917 r., Assendelf/Holandia), kapral (stopień w KLN: Korporaal), data śmierci: 10 maj 1940 r. Służył w Koninkrijk Landmacht der Nederlanden (Królewska Armia Holenderska), 2. Korps/3. Huzaren Regiment (na płycie nagrobnej błędnie jest 2. Huzaren Regiment). (Rząd H, grób nr. 1).
Dijkers, Johannes Gerardus - (ur. 3 wrzesień 1916 r., Harlem/Holandia), data śmierci: 10 maj 1940 r. Służył w Koninkrijk Landmacht der Nederlanden (Królewska Armia Holenderska), 2. Korps/3. Huzaren Regiment (na płycie nagrobnej błędnie jest 2. Huzaren Regiment). (Rząd H, grób nr. 2).
Hollingworth, John Ashworth - (data urodzenia nieznana/Anglik), pilot/porucznik, (stopień RAF. Flying Officer), Service nr. 174613, data śmierci: 19 listopad 1944 r. Służył w 183. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób nr. 3).
Ross, David - (ur. 1920 r., Narrandera/Południowa Walia/Australijczyk), starszy sierżant, (Stopień RAF: Flight Sergeant), Service nr. 412844, data śmierci: 28 maj 1943 r. Royal Australian Air Force/służył w 156. Squadron RAF. (Rząd H, grób 4).
Lister, Hilton Arthur - (ur. 1917 r., New Plymouth/Nowa Zelandia), strzelec/starszy sierżant (stopień RAF: Flying Sergeant), Service nr. 415538, Royal New Zeland Air Force/służył w 156. Squadron RAF. (Rząd H, grób 5).
Wallace, Dawid Lawson - (ur. 1920 r., Perth/Australia), pilot/starszy sierżant (stopień RAF: Flying Sergeant), Service nr. 415060, data śmierci: 28 maj 1943 r. Royal New Zeland Air Force/służył w 156. Squadron RAF. Na jego nagrobku wyryto napis: "Liberty's in Every Blow". (Rząd H, grób 5).
Dawson, Edmund - (ur. 1922 r., North Baddesley/Anglia), strzelec/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1322722, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). Na jego nagrobku wyryto napis: "Always in Our Thoughts. Father and two brother's". (Rząd H, grób nr. 6).
Falckh, Charles William - (data urodzenia nieznana/Anglik), nawigator(bombardier)/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1681266, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób 7).
Hickling, Norman Victor - (ur. 1922 r., Watford/Anglia), radiooperator(strzelec)/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1272101, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). Na jego nagrobku wyryto napis: "He Gave His all that We Might Live in Peace". (Rząd H, grób 8).
Hirsch, Simon - (data urodzenia nieznana/Anglik), pilot/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1042116, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób 9).
Kingsland, Raymond Geoffrey - (ur. 1919 r., Hurstpierpoint/Anglia), bombardier/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 658993, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force. Na jego nagrobku wyryto napis: "For the Lord is a Great God, and a Great King Abowe all Gods". (Rząd H, grób 10).
Phillips, John - (data urodzenia nieznana/Anglik), mechanik pokładowy/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 643976, data śmierci: 22 czerwiec 1943 r. Służył w 77. Squardon, Royal Air Force. (Rząd H, grób 11).
Webster, Morven - (data urodzenia nieznana/Anglik), strzelec/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1699504, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Służył w 15. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób 12).
Crozier, Alexander Walter - (ur. 1918., Woodville/Nowa Zelandia), radiooperator(strzelec)/starszy sierżant (stopień RAF: Flight Sergeant), Service nr. 415519, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Royal New Zeland Air Force/służył w 15. Squadron RAF. (Rząd H, grób 13).
Gwynne, Lloyd John - (ur. 1913 r., Wellington City/Nowa Zelandia), bombardier/porucznik, (stopień RAF. Flying Officer), Service nr. 421149, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Royal New Zeland Air Force/służył w 15. Squadron RAF. Przed nagrobkiem ustawiono tablicę z napisem: "In Loving Memory of Lloyd Gwynne and Comrades from Mother". (Rząd H, grób 14).
Hawkins, John Vincent - (data urodzenia nieznana/Nowozelandczyk), pilot/porucznik, (stopień RAF. Flying Officer), Service nr. 416111, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Royal New Zeland Air Force/służył w 15. Squadron RAF. (Rząd H, grób 14).
Hutton, George Cairns - (data urodzenia nieznana/Anglia), strzelec/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1028084, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Służył w 15. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób 14).
Tickle, Dalton Joseph - (ur. 1919 r., Auckland City/Nowa Zelandia), nawigator/starszy sierżant (stopień RAF: Flight Sergeant), Service nr. 416183, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Royal New Zeland Air Force/służył w 15. Squadron RAF. (Rząd H, grób 15). 
Williams, Francis Henry - (ur. 1921 r., Malvern/Anglia), mechanik pokładowy/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 952308, data śmierci: 23 czerwiec 1943 r. Służył w 15. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). Na jego nagrobku wyryto napis: "Time Will not Alter nor Shadows Dim Those Beautiful Memories We Keep of Him". (Rząd H, grób 15).
Warrington, Arthur - (data urodzenia nieznana/Anglik), radiooperator(strzelec)/podporucznik, (stopień RAF. Pilot Officer), Service nr. 177190, data śmierci: 17 czerwiec 1944 r. Royal Air Force (Volunteer Reserve)/służył w 434. Squardon, Royal Canadian Air Force. (Rząd H, grób 16).
Pearcey, William Gordon - (ur. 1925 r., St. Denys/Anglia), mechanik pokładowy/podporucznik, (stopień RAF: Pilot Officer), Service nr. 177550, data śmierci: 17 czerwiec 1944 r. Royal Air Force (Volunteer Reserve)/służył w 434. Squardon, Royal Canadian Air Force. Na jego nagrobku wyryto napis: "A Smiling Face, A Heart of Gold, Treasured Memories Until We Meet Again". (Rząd H, grób 17).
Habiluk,  Mike - (data urodzenia nieznana/Kanadyjczyk), strzelec/podporucznik (stopień RAF: Pilot Officer), Service nr. J/86999, data śmierci: 17 czerwiec 1944 r. Służył w 434. Squardon, Royal Canadian Air Force. (Rząd H, grób 18).
Bowen-Chennell, Philip - (data urodzenia nieznana/Anglik), strzelec/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1455428, data śmierci: 22 czerwiec 1944 r. Służył w 9. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). (Rząd H, grób 19).
McKay, Alexander - (ur. 1921 r. Edinburgh/Szkocja), starszy szeregowy (Private), Service nr. 3055446, data śmierci: 18 wrzesień 1944 r. The King's Own Scottish Borderers/służył w 7. Battalion, 1. Airlanding Brigade, 1. Airborne Division. Na jego nagrobku wyryto napis: "Dearer to Us Than Words Can Tell Was the Son We Lost and Loved So Well". (Rząd H, grób 20).
Żołnierz nieznany -  brak danych. (Rząd H, grób 21).
Mackey, Patrick Wallace Alexander - (ur. 1920 r. Farnham/Anglia/Gujana Brytyjska), porucznik (Leutenant), Service nr. 129461, data śmierci: 18 wrzesień 1944 r. Służył w 10. Battalion, Parachute Regiment Army Air Corps. Na jego nagrobku wyryto napis: "They Feared No Foe With Thee At Hand To Bless". (Rząd H, grób 22).
Brockway, Ronald Kenneth - (ur. 1923 r.), starszy szeregowy (Private), Service nr. 3909657, data śmierci: 22 styczeń 1945 r. Służył w South Wales Borderers, British Army. (Rząd H, grób 23).
Holmes, Maurice - (ur. 1922 r. Cadoxton/Anglia), starszy szeregowy (Private), Service nr. 3973093, data śmierci: 24 kwiecień 1945 r. Służył w 1. Battalion, Leicestershire Regiment United Kingdom. Na jego nagrobku wyryto napis: "Earth Has Lost, Heaven Has Gained One Of The Best. This World Contained". (Rząd H, grób 24).
Thomas, Morgan - (ur. 1919 r. Pontycymmer/Anglia), kapral (Lance-Corporal), Service nr. 3963860, data śmierci: 17 kwiecień 1945 r. Służył w 1. Battalion, Leicestershire Regiment United Kingdom. Na jego nagrobku wyryto napis: "He Was Called At God's Command But Left A Beautiful Memory". (Rząd H, grób 25).
Fry, James Frederic - (ur. 1923 r. Oakridge/Anglia), nawigator/radiooperator/sierżant (stopień RAF: Sergeant), Service nr. 1605929, data śmierci: 9 marzec 1945 r. Służył w 605. Squardon, Royal Air Force (Volunteer Reserve). Na jego nagrobku wyryto napis: "Till The Day Breaks This Corner Of A Foreign Field Is For Ever England". (Rząd H, grób 26).
Żołnierz nieznany -  brak danych. (Rząd H, grób 27).
Oldham, William Gerald - (data urodzenia nieznana/Kanadyjczyk), kapitan (stopień RAF: Flight Leutenant), Service nr. J/14716, data śmierci: 9 marzec 1945 r. Royal Canadian Air Force, służył w 605. Squardon, Royal Air Force. (Rząd H, grób 28).

  
   Cmentarz znajduje się około 1 km od centrum miasta, po zachodniej stronie drogi prowadzącej do Otterloo. Groby alianckich żołnierzy znajdują się w północno-zachodniej części cmentarza.

Wszystkie zdjęcia (o ile nie zostało to oznaczone inaczej) pochodzą ze zbiorów autora, maj 2019 r.

Mapa dojazdu: