Historia odkrywana na nowo: Ruiny zamku książęcego

   O zamku w Bolkowie, mówi się, że powstał już w IX wieku. Ponieważ jednak nie ma na to żadnych dokumentów potwierdzających tą informację, przyjmuje się oficjalnie XIII wiek, jako czas kiedy został on wybudowany. Wtedy to - w 1277 roku - po raz pierwszy o nim wspomniano, używając nazwy Castro nostro.
   Twierdza, której budowę zapoczątkował książę śląski Bolesław II Rogatka, zwany też Łysym i Cudacznym (ur. pomiędzy 1220 a 1225-1278) została wybudowana na tzw. Zamkowym Wzgórzu (niem. Burgberg, 396 m.n.p.m.) z kamienia. Budowę kontynuował jego syn, książę świdnicko-lwówecko-jaworski, a od 1296 roku, także opiekun księstwa wrocławskiego i legnickiego - Bolko I Surowy (ur. pomiędzy 1252 a 1256-1301). Zamiarem Bolesława było wzniesienie warowni, której zadaniem będzie obrona szlaku prowadzącego przez masyw sudecki. Początkowo wybudował on na wzgórzu kamienną wieżę, zwaną czasami też klinową, która na tle innych wież w Polsce, wyróżnia się od strony południowej ostrym bokiem. Usytuowanie wieży w ten sposób nie było przypadkowe. Jej ostry kształt mógł z powodzeniem spełniać przewidziane zadanie, jakie pojawiało się podczas ostrzału artyleryjskiego wroga. Chodziło przede wszystkim o to, aby wystrzeliwane kule armatnie odbijały się tzw. rykoszetem od ostrej krawędzi, nie wyrządzając jej poważniejszych szkód. Wieża miała średnicę 15 metrów i prowadził do niej most zwodzony na wysokości około 9 metrów. Szczyt wzgórza został otoczony murem obwodowym, przy którym wzniesiono 3-kondygnacyjne pomieszczenia mieszkalne i budynek gospodarczy. Apartamenty książęce - z dużą salą reprezentacyjną - znajdowały się na najwyższym piętrze. Na niższych piętrach znajdowały się pokoje pracowników zamkowych, oraz magazyny. W drugiej połowie XIII wieku - po przekazaniu sąsiedniego zamku w Świnach rodzinie Świnków - Bolko I - jako prawowity spadkobierca - z wielkim zaangażowaniem kontynuował rozbudowę zamku, co zaowocowało otrzymaniem statusu kasztelanii.
   Kolejnym gospodarzem na zamku został syn Bolka I - Bernard świdnicki, zwany Statecznym (ur. pomiędzy 1288 a 1291-1326), a po nim jego syn - Bolko II Mały (ur. pomiędzy 1309 a 1312-1368). Za ich panowania zamek nabrał ostatecznego kształtu, został połączony z systemem miejskich fortyfikacji od strony południowej i południowo-wschodniej. Zamek, pełniący w tym czasie także funkcję skarbca, był dwukrotnie atakowany przez króla Jana I Luksemburskiego (1296-1346), który zawarł wtedy przeciwko Polsce sojusz z Czechami. Pierwszy raz miało to miejsce w drugiej połowie 1331 roku, kiedy wrogie armie toczyły boje o Wielkopolskę i Kujawy. Bohaterska obrona Niemczy i najprawdopodobniej właśnie Bolkowa, zatrzymały wrogie wojska na Śląsku, co pozwoliło wygrać wojskom Władysława Łokietka (1260-1333) w bitwie z Krzyżakami pod Płowcami. natomiast drugi raz - wiosną 1345 roku. Kilkanaście miesięcy wcześniej, Bolko II, nie doczekawszy się potomka, adoptował córkę swojego zmarłego brata Henryka II Świdnickiego (ur. pomiędzy 1316 a 1324-1344) - Annę (1339-1362). Ta, zawarła związek małżeński 27 maja 1353 roku z .... Karolem IV Luksemburskim (1316-1378), a więc synem Jana, który osiem lat wcześniej oblegał twierdzę jej ojczyma. Anna i Karol, zostali prawowitymi właścicielami zamku. Jedynym warunkiem, jaki postawił wtedy Bolko II, było jego i jego żony Agnieszki Habsburskiej (ur. pomiędzy 1321 a 1326-1392) władanie aż do śmierci.
W ostatnich latach XIV wieku i pierwszej połowie XV wieku, zamek w Bolkowie był kilkakrotnie oblegany. W 1392 roku miasto wraz z zamkiem przeszły we władanie królów czeskich. W 1428 roku miasto zdobyli husyci, jednak solidna twierdza oparła się im. Rok później twierdzę miały ochotę zdobyć wojska czeskie, wspierane przez rycerzy z Czernej. Ta próba również zakończyła się niepowodzeniem. Dopiero rok 1463 przyniósł zmiany. Wtedy król czeski Jerzy z Podiebradów (1420-1471), skutecznie szturmował zamek. Na zamku osadził wtedy rycerza Jana z Czernej, który dał się okolicznej ludności we znaki podczas licznych rozbojów i grabieży. Burgrabia tak bardzo zaszedł za skórę mieszczanom wrocławskim i świdnickim, że Ci postanowili zdobyć twierdzę, a jej gospodarza powiesić.
   Niedługo po tym wydarzeniu, twierdza stała się własnością młodego i niedoświadczonego króla Węgier - Macieja Korwina (1443-1490). Po śmierci swojej pierwszej żony Katarzyny Podiebrad (1449-1465), Maciej Korwin zerwał sojusz z królem Czech Jerzym i postanowił powiększyć terytorium Węgier, zdobywając m. in. Łużyce, Morawy i właśnie Śląsk z zamkiem w Bolkowie. W 1491 roku, zamek odbił książę cieszyński Kazimierz Jagiellończyk (1458-1484).
   Wybrany 1 września 1520 roku na biskupa Jakub von Salza (1481-1539), wraz z rodziną osiedlił się w Bolkowie, przejmując również zamek, który przekazano jemu, jako dożywotnią własność. Ten natychmiast wydaje polecenie rozbudowy twierdzy. Prace po jego śmierci prowadzili również jego następcy, wprowadzając wiele północnowłoskich renesansowych akcentów. Twórcą tego był nadzorujący prace w latach 1539-1540 pochodzący z Bissone we Włoszech Jakub Parra (1510-1575). Powiększono w tym czasie mury zamkowe, wybudowano dziedziniec w południowo-zachodniej części, a także połączono murami dwie baszty miejskie. Parr miał również ogromny udział w rozbudowie systemu obronnego, dostosowując go m. in. do ostrzału artyleryjskiego.
   Na krótko zamek przechodzi w ręce rodu von Logau i Zedlitz, jednak nie odnotowano w tym czasie ważniejszych na nim wydarzeń.
   Podczas wojny trzydziestoletniej, zamek trzykrotnie oblegali Szwedzi, ostatecznie zdobywając go w 1646 roku po huraganowym ostrzale artyleryjskim, który znacznie uszkodził twierdzę. To wydarzenie znacznie osłabiło znaczenie strategiczne miasta Bolków i samego zamku, co pociągnęło za sobą poważne konsekwencje. W 1703 roku uszkodzony zamek kupuje zakon cystersów z Krzeszowa, którzy w krótkim czasie przekształca go w klasztor. Aby nowa siedziba nabrała bardziej łagodnego wyglądu, nakazano otynkować wszystkie ściany. Remont został zakończony ostatecznie w 1715 roku. Kolejne remonty zostały wymuszone dwoma poważnymi pożarami, które miały miejsce w 1720 i 1795 roku.
   W październiku 1810 roku, po przeprowadzonej sekularyzacji zakonu, zamek przechodzi na własność państwa pruskiego. Władze jednak nie podejmują żadnych działań, związanych z utrzymaniem klasztoru, toteż zaczyna on popadać w ruinę.
   Po wojnach napoleońskich, w 1813 roku na zamek trafili żołnierze rosyjscy. Nie przebywali tam zbyt długo, jednak czas spędzony na zamku wykorzystali do poszukiwań legendarnego złota z mieszczącego się tutaj dawniej skarbca. Wykuli w tym celu u podnóża wieży sporych rozmiarów dziurę, co ostatecznie doprowadziło do zawalenia się schodów prowadzących na wieżę. Jedynym "sukcesem" tych żołnierzy podczas tych "prac", było... przebicie się do lochu głodowego i odnalezienie szczątków dwóch szkieletów.
   Budowla nadal popadała w ruinę. W 1814 roku, zamkowe mury ucierpiały z powodu silnego orkanu. Podobne zdarzenie miało miejsce w 1863 roku, kiedy to równie silny orkan niszczy spory fragment korony murów. Na dodatek - w 1885 roku - po zebraniu i głosowaniu, rada miasta postanowiła wykorzystać materiały z budynków wewnętrznych m. in. na remonty domów w mieście i budowę dróg.
   10 marca 1913 roku, za sprawę burmistrza Bolkowa, powstaje Bolkowskie Towarzystwo Regionalne, którego celem jest wyremontowanie pozostałości warowni i dostosowanie jej do zwiedzania. Plan ten został jednak przerwany przez wybuch I Wojny Światowej. Dopiero po jej zakończeniu, ponownie przystąpiono do realizacji tego planu. W latach 1920-1923 zabezpieczono pozostałości murów, odbudowano XVI-wieczny Dom Niewiast, parter przystosowano na potrzeby schroniska młodzieżowego, a na piętrze powstało niewielkie muzeum regionalne. W roku 1927 odnotowano, iż zamek odwiedza około dwudziestu tysięcy turystów, a same schronisko około tysiąca.
   Kolejne prace prowadzono na zamku w latach 1937-1938. Wyremontowano wówczas część murów zewnętrznych i naprawiono szkody spowodowane przez burzę. Te również przerwano z powodu coraz bardziej napiętej sytuacji, która ostatecznie doprowadziła do wybuchu II Wojny Światowej. Pomiędzy 17 czerwca, a 24 sierpnia 1944 roku, na zamku zorganizowano tzw. Burgenspiele. Pod kierownictwem Hansa Heinza Kämpffa wystawiono kilkadziesiąt sztuk teatralnych. To były jedne z ostatnich występów Eduard-von-Winterstein-Theater, który zawiesił działalność 1 września tego samego roku.
   Według niektórych źródeł, w czasie wojny, na zamku znajdował się ośrodek badawczy, którego jednym z zadań było nadzorowanie okolicznych fabryk, a także administracja tychże niemieckich tajnych fabryk zbrojeniowych. Powstały też legendy o ukryciu zrabowanych przez Niemców dzieł sztuki w tunelu łączącym zamek Bolków z zamkiem Świny. Gdy zbliżała się do miasta Armia Czerwona, pojawił się oddział SS, który nadzorował ukrycie w tunelu skrzyń przywiezionych ciężarówkami. Po zakończonej akcji rozładunkowej, tunel podobno zamurowano, a pracujących przy tym pracowników rozstrzelano. Niestety ani w pierwszym, ani też w drugim przypadku nie zostało to w żaden sposób potwierdzone.
   W krótkim czasie od zakończenia wojny - w 1949 roku - zamek zostaje wpisany do rejestru zabytków. Ponownie też otwarto muzeum, które staje się Oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a pod szyldem Muzeum Śląskiego funkcjonuje aż do 1977 roku. Przeprowadzono też w tym czasie prace remontowe murów zamkowych. Po przeprowadzonym spisie, muzeum mogło wtedy pochwalić się prawie 8 tysiącami eksponatów. Wśród nich znajdowały się ryciny, meble, tablice genealogiczne Piastów, naczynia cynowe i miedziane, zbór broni białej i wiele innych przedmiotów. Niestety na przestrzeni kilkudziesięciu lat, dochodziło tutaj do licznych włamań, przez co zbiory zostały znacznie uszczuplone.
   W 1959 roku, do życia powołano stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Zamku Bolków. W tym samym roku, na zamku przeprowadzono również, pierwsze od wielu lat badania archeologiczne. Odkryto wówczas fundamenty znajdujące się pomiędzy wieżą a wewnętrznym murem, a także wydobyto wiele fragmentów naczyń.
   W 1992 roku, na zamku ponownie przeprowadzono badania archeologiczne, a dwa lata później przystąpiono do dużych prac remontowych, na które zamek otrzymuje dużą sumę pieniędzy. Badania georadarowe, przeprowadzone w 2000 roku, doprowadziło do odnalezienia kolejnego podziemnego pomieszczenia, które wcześniej nie było znane. Nie odnaleziono w nim poszukiwanej od lat Bursztynowej Komnaty, ale pomogło ustalić kolejne szczegóły zamkowej historii. Odkrycie to doprowadziło do kolejnych badań archeologicznych już w następnym roku. Podczas tych prac, powstały trzy odrębne wykopy. Pomiędzy murem obwodowym, a wieżą obronna w części południowej, oraz kolejne dwa - w zniszczonym Domu Gotyckim. Miały one pomóc ustalić wiek najstarszych fragmentów zamku.
   Wchodząc dzisiaj przez dobrze zachowana bramę na zamek, możemy podziwiać mury, Dziedziniec Turniejowy, Dziedziniec Wielki, oraz Dziedziniec Główny, który jest jedną z najstarszych części warowni. Po za tym możemy podziwiać zachowaną 25-metrową wieże zamkową, którą naturalnie możemy zwiedzić, a z której rozciąga się malowniczy widok na okolicę. Z 4-kondygnacyjnej wieży, bardzo dobrze widoczny jest także sam dziedziniec zamkowy, oraz znajdujące się nieopodal, ruiny jednego z najstarszych zamków piastowskich na Dolnym Śląsku - Świny. Obok wieży, możemy podziwiać wykutą w skale studnię zamkową - zwaną cysterną - której zadaniem było gromadzenie wody i śniegu, a także pozostałości po trzykondygnacyjnych budynkach mieszkalnych.
   Na Dziedzińcu Głównym - w dawnym Domu Niewiast - znajduje się obecnie muzeum regionalne, które jest filią Muzeum Karkonoskiego z siedzibą w Jeleniej Górze. Eksponaty możemy podziwiać na wszystkich trzech kondygnacjach. Może się ono pochwalić bardzo ciekawymi eksponatami. Wśród średniowiecznej broni możemy podziwiać m. in. dobrze zachowany miecz księcia Bolka II Małego, przedmioty związane z zamkiem i jego gospodarzami, makiety kilku dolnośląskich twierdz, oraz XVIII-wieczne mapy. Wystawę wzbogacono licznymi planszami informacyjnymi, które bardzo ciekawie opisują historię tamtych czasów. Całości dopełnia wystawa dwóch XVI-wiecznych armat, które usytuowane są na dziedzińcu.
   Dzisiaj na zamku, członkowie Bractwa - od 1995 roku - są organizatorami wielu imprez. Od 30 czerwca do 2 lipca 1995 roku na zamku po raz pierwszy odbywa się Ogólnopolski Turniej Rycerski, jeden z największych w kraju. Turniej, to tylko jedna z wielu atrakcji, które można zobaczyć odwiedzając ten zamek. Przy dźwiękach dawnej muzyki, za sprawą członków Bractwa, możemy spacerować po zamkowym dziedzińcu i podziwiać dawne stroje, poznawać dawną kulturę i rzemiosło. Możemy również sami spróbować swoich sił w posługiwaniu się mieczem lub toporem. To wszystko - i wiele więcej - możemy zobaczyć każdego roku w ostatni weekend czerwca. Na zamku znajduje się również sklep z pamiątkami.

    Zamek jest wykorzystywany także do różnych produkcji telewizyjnych i kinowych. To tutaj zrealizowano zdjęcia do filmu Wiedźmin, oraz serialu Tajemnice twierdzy szyfrów. Na zamku zrealizowano także kilka programów telewizyjnych, oraz teledysków muzycznych.

   Aby dojechać do zamku, musimy kierować się w kierunku Bolkowa. Z Jeleniej Góry i Jawora będziemy jechać drogą krajową nr 3 (E65), a z Kamiennej Góry i Strzegomia - drogą krajową nr 5. Podróż z każdego z tych kierunków zakończymy w centrum Bolkowa, gdzie już na sam zamek doprowadzą nas tabliczki informacyjne.

Kraj: Polska
Miejscowość: Bolków
Strona internetowa: www.zamek-bolkow.info.pl
Współrzędne GPS: N 50° 55′ 18″, E 16° 05′ 52″
Godziny otwarcia:
   poniedziałek: 9:00-15:00
   wtorek-piątek: 9:00-16:30 (od 1 maja do 30 września) i 9:00-15:30 (od 1 października do 30 kwietnia).
   sobota, niedziela i święta: 9:00-17:30 (od 1 maja do 30 września), 9:00-16:30 (w kwietniu i października) i 9:00-15:30 (od 1 listopada do 31 marca).
Zamek jest zamknięty dla zwiedzających w Nowy Rok, Wielkanoc, Boże Narodzenie, Święto Niepodległości, Dzień Wszystkich Świętych, oraz podczas Festiwalu Castle Party.
Wstęp:
   w poniedziałki robocze wstęp jest bezpłatny, jednak sale wystawowe są zamknięte.
Bilet normalny: 10 zł, ulgowy: 5 zł, karta Dużej rodziny/bilet normalny: 5 zł, karta Dużej Rodziny/bilet ulgowy: 2 zł
Parking:
   auto można zaparkować nieopodal zamku, gdzie w sezonie zapłacimy za niego 2 zł. Po za sezonem parking może być darmowy. Alternatywą jest zaparkowanie samochodu w centrum miasta i dalej udać się na zamek spacerkiem.

Fotografie archiwalne nr. 1-4: www.dolny-slask.org.pl
Pozostałe fotografie pochodzą z archiwum autora, 2013 r.