Historia odkrywana na nowo: Cmentarz Wojenny w Hotton (ang. Hotton War Cemetery)

Brytyjskie Siły Ekspedycyjne brały czynny udział w walkach na terytorium Belgii przez cały okres wojny. Ich udział zaczął się już kilka dni po niemieckiej inwazji na ten kraj w maju 1940 roku. Podczas tych walk poległo wielu żołnierzy z Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii i Nowej Zelandii. Przez kolejne lata wielu lotników z tych krajów zostało zestrzelonych przez niemieckich pilotów i artylerie przeciwlotniczą, lub też rozbiło się podczas nalotów na cele strategiczne w III Rzeszy i krajach okupowanych. Taka sytuacja trwała aż do września 1944 roku, kiedy to po raz kolejny żołnierze Sił Wspólnoty Narodów postawili nogę na belgijskiej ziemi, biorąc udział w wyzwalaniu kolejnych miejscowości. Choć brytyjscy żołnierze przebywali na terytorium Belgii niemal do końca wojny, to ostatnie duże straty poniosły one na przełomie grudnia 1944 i stycznia 1945 roku, podczas niemieckiej ofensywy w Ardenach. Ich marsz ku III Rzeszy rozpoczął się od walk o niewielkie miasteczko Hotton, gdzie ostatecznie utworzono Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej....

Ardeńskie miejscowości przez które przetoczyła się armia niemiecka, pierwszy raz ucierpiały w maju 1940 roku. Wówczas Niemcy parli w kierunku Francji, pozostawiając za sobą wiele miejscowości bez walki i niemal w ogóle nie zniszczone. Tak właśnie było z Hotton, które niespełna pięć lat później stało się jednym z najważniejszych punktów oporu podczas niemieckiej ofensywy w Ardenach. Wówczas to niewielkie miasteczko stanowiło najbardziej wysunięty na zachód punt, do którego dotarły jednostki pancerne III Rzeszy. Jak krwawe walki toczono zimą 1944/1945 roku w tym regionie, świadczy ilość nagrobków na cmentarzu wojennym w Hotton. Ale zanim napiszę o samej nekropolii i spoczywających na niej żołnierzach, przedstawię kilka najważniejszych informacji mówiących o ich zaangażowaniu w krwawe walki w niezwykle trudnych warunkach.

Kiedy ruszyła niemiecka ofensywa w Ardenach, stacjonowały tutaj niczego niespodziewające się niewielkie siły amerykańskie. Bardzo złe warunki pogodowe i terenowe uśpiły ich czujność, co pozwoliło Niemcom na ich całkowite zaskoczenie. Potężna niemiecka armada "wylała się" na ardeńskie drogi i przygniatając w pierwszych dniach żołnierzy amerykańskich ilością nacierających żołnierzy i sprzętu. Pomimo początkowego szoku - mniejszym o połowę siłom amerykańskim - udało się spowolnić marsz Niemców na zachód, a w niektórych miejscach nawet ich zatrzymać. Pozwoliło to na ściągnięcie i wprowadzenie do walk nowych dywizji piechoty, jednostek pancernych, artylerii i lotnictwa, które miały ostatecznie zatrzymać i pokonać niemiecką armię.

Oczywiście większość sił, które miały pomóc w obronie, stanowiły jednostki amerykańskie, jednak wśród nich znalazły się także wojska brytyjskie. Jednostki - które weszły do walki 3 stycznia 1945 roku - wchodziły w skład 21. Grupy Armii dowodzonej przez marszałka polnego Bernarda Montgomery’ego i liczyły około 55 tys. żołnierzy. Jak już wspomniałem wcześniej, byli to nie tylko żołnierze z Wielkiej Brytanii, ale także z Kanady, Australii i Nowej Zelandii.

W ramach Brytyjskich Sił Wspólnoty Narodów, udział w bitwie o Ardeny brało następujące jednostki:

XXX Korpus (gen. broni sir Brian Horrocks)

2. Regiment Kawalerii Przybocznej

11. Pułk Huzarów

73. Królewski Pułk Artylerii Przeciwpancernej

4. i 5. Pułk Królewskiej Artylerii Konnej

27. Królewski Pułk Lekkiej Artylerii Przeciwlotniczej

7., 64. i 84. Królewski Pułk Artylerii Średniej

6. Dywizja Powietrznodesantowa (gen. major Eric Bols)

6. Powietrznodesantowy Pancerno-Zmechanizowany Pułk Rozpoznawczy

3. Brygada Spadochronowa (8. i 9. Batalion Spadochronowy, oraz 1. Kanadyjski Batalion Spadochronowy)

5. Brygada Spadochronowa (7., 12. i 13. Batalion Spadochronowy)

3. i 4. Królewski Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej

53. Królewski Pułk Artylerii Lekkiej

249. Królewska Powietrznodesantowa Polowa Kompania Inżynieryjna (3. i 591. Królewski Spadochronowy Szwadron Saperów, oraz 3. i 9. Królewski Powietrznodesantowy Szwadron Saperów)

22. Samodzielna Spadochronowa Kompania Korpusu Powietrznego Armii

6. Brygada Powietrznodesantowa (12. Batalion Pułku "Devonshire", 2. Batalion Pułku lekkiej Piechoty "Oxfordshire & Buckinghamshire", oraz 1. Batalion Królewskiego Pułku Strzeleckiego "Ulster")

286. Królewska Powietrznodesantowa Kompania Zabezpieczenia Technicznego

6. Królewska Powietrznodesantowa Kompania Łączności

51. Dywizja Piechoty "Highland" (gen. major Thomas G. Rennie)

2. Pułk "Derbyshire Yeomanry"

126., 127. i 128. Królewski Pułk Artylerii Polowej (61. Królewski Pułk Artylerii Przeciwpancernej i

40. Królewski Pułk lekkiej Artylerii Przeciwlotniczej)

274., 275. i 276. Królewska Kompania Inżynieryjna (16. Królewski Pluton Mostowy)

51. Królewska Dywizyjna Kompania Łączności

239. Powietrznodesantowa Kompania Zabezpieczenia Technicznego

1/7. Batalion Karabinów Maszynowych Pułku "Middlesex"

152. Brygada Piechoty (2. i 5. Batalion Piechoty Górskiej "Seaforth", oraz 5. Batalion Przyboczny Pułku "Cameron Highlanders")

153. Brygada Piechoty (5. Batalion Pułku "Black Watch", 1. Batalion "Gordon Highlanders", oraz 5/7. Batalion Gordon Highlanders")

154. Brygada Piechoty (1. i 7. Batalion "Black Watch", oraz 7. Batalion "Argyll & Sutherland Highlanders")

53. Walijska Dywizja Piechoty (gen. major Robert Knox Ross)

81., 83. i 133. Królewski Pułk Artylerii Polowej

53. Królewski Pułk Rozpoznawczy

53. Królewska Dywizyjna Kompania Łączności

71. Królewski Pułk Artylerii Przeciwpancernej

25. Królewski Pułk lekkiej Artylerii Przeciwlotniczej

244., 282. i 555. Królewska Kompania Inżynieryjna (22. Królewski Pułk Mostowy)

285. Polowa Kompania Zabezpieczenia technicznego

71. Brygada Piechoty (1. Batalion Pułku Lekkiej Piechoty "Oxfordshire & Buckinghamshire", 1. Batalion Pułku Lekkiej Piechoty Górskiej, 4. Batalion Królewskiego Pułku Walijskich Fizylierów, 1/5. Batalion Pułku Walijskiego, oraz 1. Batalion Pułku "East Lancashire")

158. Brygada Piechoty (4. i 6. Batalion Królewskiego Pułku Walijskich Fizylierów, oraz 7. Batalion Królewskich Walijskich Fizylierów "Merionethshire & Mongomeryshire")

160. Brygada Piechoty (2. Batalion Pułku "Monmoutshire", 1/5. Batalion Pułku Walijskiego "Glamonganshire", oraz 4. Batalion Królewskiego Pułku Walijskich Fizylierów)

29. Brygada Pancerna (gen. brygady Roscoe Harvey)

23. Pułk Huzarów

3. Królewski Pułk Czołgów

2. Pułk Pancerny "Fife & Forfar Yeomanry"

8. Batalion Brygady Strzelców

33. Brygada Pancerna (gen. brygady H.B. Scott)

144. Pułk Królewskiego Korpusu Pancernego

1. Pułk "Northamptonshire Yeomanry"

1. Pułk "East Riding Yeomanry"

34. Brygada Pancerna (gen. brygady W.S. Clarke)

9. Królewski Pułk Czołgów

107. Pułk Królewskiego Korpusu Pancernego

147. Pułk Królewskiego Korpusu Pancernego

Według różnych źródeł - podczas styczniowych walk w Ardenach - zginęło, zaginęło lub odniosło rany od 1.400 do 1.500 żołnierzy Brytyjskich Sił Wspólnoty Narodów. Spośród nich, największe straty poniosła 6. Dywizja Powietrznodesantowa, która stoczyła krwawe bitwy o Bure i okoliczne wioski. Szacuje się, że podczas tych walk straty wyniosły ponad 120 zabitych i zaginionych oraz około 130 rannych. Przechadzając się pomiędzy nagrobkami na Wojskowym Cmentarzu w Hotton, co rusz widać nazwiska młodych spadochroniarzy, którzy zginęli w walkach w pierwszych dniach stycznia 1945 roku.

Na Wojennym Cmentarzu w Hotton (ang. Hotton War Cemetery) znajduje się 667 grobów żołnierzy różnej narodowości: 527 Brytyjczyków, 88 Kanadyjczyków, 41 Australijczyków, 10 Nowozelandczyków i 1 Polak. Są to głównie żołnierze jednostek lądowych (340) i sil powietrznych (325) a także 1 korespondent wojenny. Jak widać z powyższego zestawienia, brakuje jednej osoby, którą może być 18-letni belgijski żołnierz służący w 53. Walijskiej Dywizji Piechoty, a który wymieniany jest w niektórych dokumentach. Niestety takiego nagrobku nie udało mi się odnaleźć, więc nie potwierdzam tej informacji. Wśród pochowanych, 21 żołnierzy nie zostało zidentyfikowanych z imienia i nazwiska. Na niewielkiej tabliczce pamiątkowej zamocowanej na cmentarzu umieszczono napis: "Hotton oznacza granicę niemieckiego natarcia w kontrofensywie w Ardenach w grudniu 1944/styczniu 1945".

Jednymi z pierwszych poległych żołnierzy na belgijskiej ziemi, byli żołnierze brytyjskiego 1st East Riding Yeomanry Royal Armoured Corps, którzy polegli w walce 30 maja 1940 roku na zachód od Ieper (fr. Ypres). Ich szczątki zostały tutaj przeniesione dopiero w 1948 roku, ponieważ cmentarz w Hotton była wówczas jedyną nekropolią, na której chowano poległych żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej.

Wspomniany już korespondent wojenny, który został pochowany w Hotton, to major Peter Henry Lawless (09.10.1891 - 10.03.1945). Urodzony w Londynie - weteran I wojny światowej - Lawless, był przed wojną znanym graczem rugby, wioślarzem, zapalonym golfistą, pisarzem i dziennikarzem. Ten wysoki i krzepki mężczyzna, "towarzyszył" brytyjskim żołnierzom w wojnie niemal przez cały okres jej trwania. Początkowo - jako korespondent The Daily Telegraph - obserwował brytyjskich lotników RAF-u we Francji, aby w lipcu 1940 roku dołączyć do Army Intelligence Corps, skąd został zwolniony w 1944 roku. Do The Daily Telegraph powrócił tuż po lądowaniu aliantów w Normandii, gdzie został przydzielony do 1. Armii Stanów Zjednoczonych. Z amerykańskimi żołnierzami był aż do swojej śmierci 10 marca 1945 roku. Zginął od artyleryjskiego ostrzału wroga w walkach o Remagen, gdzie relacjonował zdobycie mostu na Renie. Jego ciało zostało pochowane pierwotnie na amerykańskim cmentarzu wojennym w Henri-Chapelle, skąd zostało przeniesione do Hotton w czerwcu 1947 roku.

Jeszcze inną osobą pochowaną w Hotton, która przed wojną była znana w Wielkiej Brytanii jest major John Ronald Hamilton Cartland (03.01.1907 - 30.05.1940). Syn bogatego finansisty i brat światowej sławy autorki bestsellerów XX wieku Mary Barbary Hamilton Cartland, przed wojną był posłem do Izby Gmin. Od początku wojny służył w Królewskiej Artlerii w 53. Pułku Przeciwpancernym "The Worcestershire Yeomanry". Zginął 30 maja 1940 roku podczas walk w okolicach francuskiego Cassel

Na wojennym cmentarzu w Hotton spoczywa również jeden Polak - porucznik Władysław Wyganowski (19.03.1914 - 02.03.1945). Por. Wyganowski służył w 300. Dywizjonie Bombowym "Ziemi Mazowieckiej", który od 1944 roku stacjonował na lotnisku w brytyjskim Faldingworth. To właśnie z tego lotniska polska załoga samolotu bombowego Avro Lancaster I BH-U (NG501), wystartowała do kolejnej misji, jaką było bombardowanie Kolonii. Pilotowana przez por. Wyganowskiego maszyna, została zestrzelona nad celem przez pilota niemieckiego myśliwca. Bombowiec spadł na przedmieściach Kolonii, w pobliżu ulic Zülpicher Str. i Gottfried Str.. Zginęła cała 7-osobowa załoga, jednak tylko 31-letni por. Władysław Wyganowski został pochowany na cmentarzu w Hotton.