Francuski Cmentarz Wojenny z I WŚ - Nekropolia Narodowa (fr. Nécropole Nationale) - w Chattancourt (Moza)

    Nekropolia Narodowa (fr. Nécropole Nationale) Chattancourt (fr. Meuse, pl. Moza), to jeden z setek cmentarzy, jakie utworzono po I wojnie światowej we Francji. Cmentarz, który chcę Wam tutaj zaprezentować, znajduje się w regionie Grand Est w departamencie Moza. Pochowani są na nim francuscy żołnierze obu wojen światowych, którzy walczyli i oddali życie za wolność swojego kraju. 

   Co ciekawe w pobliżu tej niewielkiej miejscowości, podczas I wojny światowej walczyli również żołnierze kilku krajów, w tym także z Polski. W okolicach Chattancourt w latach 1914-1918 walczyło przynajmniej kilku żołnierzy z Norwegii, Szwecji, Danii, Czechosłowacji, Luksemburga, Belgii, Australii, Wielkiej Brytanii oraz po jednym żołnierzu z Kuby i Polski. Nasz rodak - soldat 2^e classe Pierre De Rogowski - walczył dosłownie kilkaset metrów od wioski, w lesie, gdzie zginął 15 grudnia 1916 roku. Niestety jego ciała po wojnie nie udało się odnaleźć....

Nekropolia Narodowa (fr. Nécropole Nationale) - w Chattancourt (Meuse) (Fot. zbiory autora).

   Zanim jeszcze skupimy się na samym cmentarzu i pochowanych tam żołnierzach, poznajmy niezwykle dramatyczną historię niewielkiej wioski i jej mieszkańców, na obrzeżach której znajduje się Nekropolia Narodowa.

   Choć miejscowość jest naprawdę niewielka (w 1756 roku miała zaledwie 40 domów), to często znajdowała się w centrum walk. Tak było m. innymi podczas wojny trzydziestoletniej, kiedy Chattancourt zostało spustoszone przez Szwedów w 1636 roku. Tak było również na początku XIX wieku, kiedy przez wieś przeszli żołnierze napoleońscy. A kiedy w 1913 roku mieszkańcy wioski zakończyli remont tamtejszej zabytkowej dzwonnicy, nie myśleli, że za kilka miesięcy nastąpi kolejny najazd wrogich wojsk.

   Gdy w 1914 roku wybuchła wojna, kilkudziesięciu mieszkańców zostało powołanych do armii francuskiej. W sierpniu 1914 roku - kiedy Ci walczyli na frontach w całej Europie - ich rodziny zauważyły na głównej ulicy dwóch niemieckich kawalerzystów. Był to niemiecki zwiad, który kierował się w stronę wzgórza Mort Homme. Żołnierze na szczęście nie mieli złych zamiarów. Przy fontannie poprosili młodych chłopców o napełnienie manierek z wodą, a następnie odjechali. Byli to jedyni niemieccy żołnierze - nie licząc jeńców wojennych w kolejnych latach - którzy pojawili się we wsi podczas I wojny światowej. To jednak nie koniec historii Chattancourt i jej mieszkańców. Otóż kiedy francuskie oddziały zaczęły okopywać się na północ od wsi, ich pozycję były ostrzeliwane przez wrogą artylerię. Podczas jednego z takich ostrzałów, ginie czterech niewinnych mieszkańców. W wiosce stacjonują francuscy żołnierze ze 164. Pułku Piechoty i 34. Terytorialnego Pułku Piechoty. To doprowadza do kolejnych ostrzałów Chattancourt w marcu 1915 roku. Wówczas niemieckie pociski spadły na kościół i dosyć poważnie go uszkodziły.

   Ulewne jesienne deszcze i silne wiatry powodują duże szkody w pobliskich okopach. To jednak nie koniec kłopotów francuskich żołnierzy na tym odcinku frontu. Otóż 26 listopada 1915 roku o godzinie 17:07, Niemcy po raz pierwszy użyli gazu bojowego. Zatruciu uległo 424 francuskich piechurów, a 198 z nich niedługo potem zmarło. Na początku 1916 roku rejon obronny pod Chattancourt wizytuje generał Georges de Bazelaire, który stwierdza, że system obronny jest zbyt słaby aby zatrzymać ewentualny atak wroga. Nakazuje natychmiastowe kopanie dodatkowych okopów, budowę nowych schronów i umocnienie już istniejących. To samo uczyniono także w samej wsi. 12 lutego 1916 roku wszyscy jej mieszkańcy zostali ewakuowani, ponieważ spodziewano się iż wioska będzie odgrywać ważny punkt obronny podczas spodziewanego ataku wroga. Niemiecki atak nastąpił w pierwszych dniach marca i był poprzedzony zmasowanym atakiem artyleryjskim. Cała okolica stała się jednym wielkim polem walki, co ostatecznie doprowadziło do niemal całkowitego zniszczenia Chattancourt i ciężkich walk w ruinach. Choć wioska przechodziła kilkakrotnie z rąk do rąk, to nie została ostatecznie zdobyta przez Niemców - w ich rękach znajdowały się jedynie pobliskie wzgórza.

   Od lata 1916 roku linia frontu ustabilizowała się w tym rejonie. Nastał względny spokój, który trwał aż do wiosny 1917 roku. Wówczas Niemcy zaczynają przeprowadzać coraz częstsze i silniejsze ataki na pozycje francuskie w rejonie wioski. Francuskie dowództwo ściąga w ten rejon znaczne siły, aby odeprzeć napór wroga. 20 sierpnia 1917 roku o godzinie 4:40 francuska artyleria ostrzelała niemieckie pozycje, a do szturmu ruszyła ukryta w okopach piechota. Wzgórze Mort Homme zostało zdobyte jeszcze tego samego dnia, a Hill 304 - cztery dni później. Linia frontu została przesunięta, a wioska całkowicie oczyszczona. Walki w tym sektorze ustają, jednak niemieckie pociski artyleryjskie jeszcze kilkakrotnie spadają na zrujnowane Chattancourt. 15 września 1917 roku premier Georges Clemeneau osobiście zagrzewa obrońców tego sektora do walki o ostateczne zwycięstwo. Francuscy żołnierze utrzymali swoje pozycje, które 19 września 1918 roku przekazali amerykańskiej 80. Dywizji Piechoty. Siedem dni później, Amerykanie rozpoczynają wielką ofensywę, która ostatecznie zakończy się zwycięstwem i zakończeniem wojny. 11 listopada 1918 roku - około 20 km na północny-wschód od Chattancourt - ginie Henry Gunther z amerykańskiej 79. Dywizji Piechoty. Poniósł śmierć w Chaumont-devant-Damvillers o godzinie 10:59. Był ostatnim poległym żołnierzem I wojny światowej....

Ciała poległych żołnierzy francuskich nieopodal Chattancourt (Fot. zbiory autora).

   Po wojnie, zniszczona wieś została pozbawiona niebezpieczeństw w postaci niewybuchów, różnego rodzaju amunicji oraz min i całkowicie odbudowana. 15 marca 1921 roku tej niewielkiej miejscowości nadano francuskie odznaczenie wojskowe - Krzyż Wojenny (fr. Croix de Guerre), które ma przypominać, iż Chattancourt i jej mieszkańcy znaleźli się w samym centrum działań wojennych w latach 1914-1918. Do wioski zaczęli powracać ludzie, którzy zostali z niej wysiedleni w lutym 1916 roku. W odbudowanym kościele, odbywały się msze, które poświęcone były walczącym i poległym żołnierzom w tym sektorze. W pierwszych latach po wojnie, przybywało na nie wielu walczących tutaj weteranów i rodzin, które straciły tutaj swoich bliskich.

Niemieccy jeńcy wojenni zajmują się pochówkiem francuskich żołnierzy w Chattancourt, 1917 r. (Fot. zbiory autora).

   W Chattancourt spokój trwał jedynie do września 1938 roku. Wówczas - ze względu na zbliżające się rozmowy monachijskie dotyczące Sudetów - Francja zaczęła mobilizację. Wioska ponownie zostaje zajęta przez wojska francuskie, którzy rozstawili punkty kontrolne w okolicach miejscowości. 30 września - a więc po podpisaniu Układu Monachijskiego - rząd francuski wycofał wojska z Chattancourt.

   Żołnierze pojawili się tutaj ponownie we wrześniu 1939 roku. Kiedy armia niemiecka zaatakowała Francję w 1940 roku, cały rejon graniczny - w tym także Chattancourt - został ewakuowany w głąb kraju. Było to dobre posunięcie, ponieważ już kilka dni po tym, w okolicy toczyły się ciężkie walki. Po kapitulacji Francji, mieszkańcy powracają do swoich wiosek, które mocno ucierpiały podczas walk. Ludność Chattancourt (zapewne także innych okolicznych wiosek) muszą dzielić swoje domy wraz z żołnierzami Wehrmachtu aż do czerwca 1941 roku. Po opuszczeniu wioski przez okupantów, życie stało się nieco spokojniejsze, ale jedynie do czasu.... W 1943 roku na skutek donosu o ukrywanym przez mieszkańców żydowskim dziecku, w wiosce pojawiła się niemiecka żandarmeria. Dziecko zostało odnalezione i deportowane do jednego z podparyskich obozów (zostało zamordowane w Auschwitz w pierwszych dniach stycznia 1945 r.).

   W wiosce i wokół niej jest organizowany ruch oporu, którego członkowie trzykrotnie przeprowadzili udane akcje związane z wykolejeniem pociągów. 31 sierpnia 1944 roku Chattancourt zostaje wyzwolone przez elementy amerykańskiej 7. Dywizji Pancernej. Jeden z jej żołnierzy - Private Arlo J. Thomas - stracił następnego dnia życie w starciu z resztkami najbardziej zagorzałych i oddanych Führerowi żołnierzy. Urodzony w 1912 roku w Południowej Dakocie szeregowy Thomas, służył w 31. Batalionie Czołgów, który wchodził w skład 7. Dywizji Pancernej. W potyczce tej, życie straciło także dwóch niemieckich żołnierzy....

Nekropolia Narodowa położona jest w ustronnym i bardzo cichym miejscu (Fot. zbiory autora).

   W 2014 roku w Chattancourt, grupa entuzjastów wpadła na pomysł odtworzenia okopów, jakie przebiegały przez ich wieś w I wojnie światowej. Prace rozpoczęto w 2016 roku. 22 lutego 2017 roku powstaje stowarzyszenie "La Tranchée de Chattancourt", które 1 kwietnia 2017 roku oficjalnie otwarło dla zwiedzających szczegółowo odtworzone pozycje obronne francuskiej piechoty. Prace, jakie wykonali podczas rekonstrukcji całego systemu okopów i schronów, robią naprawdę duże wrażenie. Polecam każdemu odwiedzić to miejsce. To właśnie dzięki ludziom z tego stowarzyszenia dowiedziałem się o naszym rodaku, który walczył i zginął pod Chattancourt. I to właśnie dzięki tym pasjonatom, mogłem poznać wiele interesujących historii, zapoznać się z wieloma dokumentami i wykonać wiele interesujących fotografii.

   

    Wróćmy jeszcze na chwilę do głównego tematu tego postu. Powierzchnia Nekropolii Narodowej w Chattancourt wynosi 14.800 m2. Na cmentarzu pochowanych jest w sumie 1.726 żołnierzy francuskich: 1.699 z I wojny światowej i 27 z II wojny światowej.

   Cmentarz oficjalnie powstał w 1920 roku na miejscu, gdzie niemieccy jeńcy wojenni w 1917 roku pochowali kilkunastu francuskich obrońców. Wszyscy pochowani walczyli i stracili życie po lewej stronie rzeki Mozy. Ciała zabitych zostały odnalezione m. innymi w Beleycourt, Marre, Cumiéres, Le Mort-Homme, Charny-sur-Meuse, Forcie du Bois Bourru, Forcie de la Madeleine, Chattancourt, Bethincourt, Bois des Caurettes i Montzéville.

   W 1952 roku na cmentarz sprowadzono szczątki żołnierzy poległych podczas II wojny światowej, a w 1987 roku przeprowadzono prace remontowe nekropolii i wszystkich grobów.

Widok na część cmentarza i wioskę Chattancourt (Fot. zbiory autora).

   Na koniec jeszcze jedna ciekawostka. Otóż 17 października 2019 roku - w towarzystwie wielu gości i warty honorowej żołnierzy francuskich - na cmentarzu w Chattancourt odbył się uroczysty pogrzeb. Po 103 latach w grobie pochowano szczątki francuskiego piechura Léona Eugéne Mérata, który zginął podczas bitwy pod Verdun w okolicach wsi w 1916 roku. W niewielkiej trumience znajdowały się prawie wszystkie kości (brakowało jedynie dolnej części lewej nogi) oraz rzeczy osobiste francuskiego żołnierza. W uroczystościach brała udział także rodzina żołnierza - wnuczki jego 94-letniego brata, który ze względu na zły stan zdrowia nie mógł pojawić się na cmentarzu.

   Léon Eugéne Mérat urodził się w 1891 roku i pochodził z Châtillon-sur-Mer w górach Reims. Walczył w 94. Pułku Piechoty, który także został skierowany w ten sektor obronny. Po śmierci, jego żona otrzymała po nim 150 franków renty....

   Historia odnalezienia jego szczątków w styczniu 2019 roku jest dosyć tajemnicza. Jego kości oraz rzeczy osobiste zostały podrzucone w niewielkim pudle pod drzwi potężnego Ossuarium Douaumont, gdzie złożono szczątki około 130 tys. francuskich żołnierzy, których tożsamości nie udało się zidentyfikować. Wewnątrz pudełka znajdował się praktycznie cały szkielet, uszkodzony identyfikator żołnierza, guziki od płaszcza wojskowego, fragmenty hełmu typu "Adrian" oraz karta danych z historią jego służby. Po badaniach i porównaniu DNA, okazało się, że szczątki należą właśnie do piechura Léona Eugéne Mérata.

   Nie jest to pierwszy przypadek, kiedy pracownicy mauzoleum zastają przed drzwiami taką "niespodziankę". Jak mówił na pogrzebie lekarz sądowy Bruno Frémont, który badał podrzucone szczątki i brał udział w pogrzebie: "Często zdarza się, że ludzie podrzucają nam znalezione w okolicy różne szczątki i przedmioty myśląc, że postępują właściwie. Czasami są to fragmenty kości ludzkich, a czasami zwierzęcych. Taka praktyka jest nielegalna. Każdy bowiem, kto znajdzie kości, musi powiadomić żandarmerię i odpowiednie instytucje, aby specjaliści mogli potem przeprowadzić badania, mające na celu ustalenie danych osobowych oraz przyczyny śmierci. W tym przypadku ustalenie przyczyny i dokładnego miejsca śmierci, niestety nie było już możliwe...".

W 2019 roku na cmentarzu w Chattancourt pochowano szczątki francuskiego piechura Léona Eugéne Mérata (Fot. www.estrepublicain.fr).

   Jak już wspomniałem na początku, na cmentarzu spoczywa 1.726 żołnierzy francuskich: 1.699 z I wojny światowej i 27 z II wojny światowej. Wśród poległych naliczyłem 66 francuskich żołnierzy wyznania muzułmańskiego, z czego przynajmniej kilkunastu walczyło i zginęło podczas II wojny światowej.

Wśród poległych jest 66 żołnierzy francuskich wyznania muzułmańskiego. (Fot. zbiory autora).

    Jeśli chodzi o jednostki w których walczyli polegli żołnierze, to wszystkie formacje wymienione zostały - na znajdującym się w centralnej części - pomniku.

Płyta na której wymienione zostały wszystkie jednostki w których walczyli pochowani w Chattancourt żołnierze francuscy (Fot. zbiory autora).

 Są to m. innymi:

 

- 5. Kolonialny Pułk Artylerii (fr. 5me Regiment d'Artilerie Coloniale, w skrócie 5me R.A.C.)

- 6. Batalion Zwiadu Piechoty (fr. 6me Bataillon d'Chasseurs a Pied, w skrócie 6me B.C.P)

- 6. Pułk Artylerii (fr. 6me Regiment d'Artilerie, w skrócie 6me R.A.)

- 6. Marokański Pułk Tyralierów (fr. 6me Regiment de Tirailleurs Marocaine, w skrócie 6me R.T.M.) 

- 6. Kolonialny Pułk Artylerii (fr. 6me Regiment d'Artilerie Coloniale, w skrócie 6me R.A.C.)

- 11. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 11me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 11me R.A.L.)

- 12. Pułk Piechoty (fr. 12me Regiment d'Infanterie, w skrócie 12me R.I.)

- 16. Batalion Zwiadu Piechoty (fr. 16me Bataillon d'Chasseurs a Pied, w skrócie 16me B.C.P)

- 19. Pułk Artylerii (fr. 19me Regiment d'Artilerie, w skrócie 19me R.A.)

- 21. Kolonialny Pułk Artylerii (fr. 21me Regiment d'Artilerie Coloniale, w skrócie 21me R.A.C.)

- 21. Terytorialny Pułk Piechoty (fr. 21me Regiment d'Infanterie Territoriale, w skrócie 21me R.I.T.)

- 22. Pułk Piechoty (fr. 22me Regiment d'Infanterie, w skrócie 22me R.I.)

- 25. Pułk Artylerii (fr. 25me Regiment d'Artilerie, w skrócie 25me R.A.)

- 26. Pułk Artylerii (fr. 26me Regiment d'Artilerie, w skrócie 26me R.A.)

- 29. Pułk Artylerii (fr. 29me Regiment d'Artilerie, w skrócie 29me R.A.)

- 34. Terytorialny Pułk Piechoty (fr. 34me Regiment d'Infanterie Territoriale, w skrócie 34me R.I.T.)

- 40. Pułk Piechoty (fr. 40me Regiment d'Infanterie, w skrócie 40me R.I.)

- 41. Pułk Piechoty (fr. 41me Regiment d'Infanterie, w skrócie 41me R.I.)

- 44. Pułk Artylerii (fr. 44me Regiment d'Artilerie, w skrócie 44me R.A.)

- 51. Pułk Artylerii (fr. 51me Regiment d'Artilerie, w skrócie 51me R.A.)

- 55. Pułk Piechoty (fr. 55me Regiment d'Infanterie, w skrócie 55me R.I.)

- 57. Pułk Artylerii (fr. 57me Regiment d'Artilerie, w skrócie 57me R.A.)

- 58. Pułk Piechoty (fr. 58me Regiment d'Infanterie, w skrócie 58me R.I.)

- 63. Pułk Piechoty (fr. 63me Regiment d'Infanterie, w skrócie 63me R.I.)

- 65. Pułk Piechoty (fr. 65me Regiment d'Infanterie, w skrócie 65me R.I.)

- 70. Pułk Piechoty (fr. 70me Regiment d'Infanterie, w skrócie 70me R.I.)

- 81. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 81me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 81me R.A.L.)

- 82. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 82me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 82me R.A.L.)

- 85. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 85me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 85me R.A.L.)

- 94. Pułk Piechoty (fr. 94me Regiment d'Infanterie, w skrócie 94me R.I.)

- 98. Pułk Piechoty (fr. 98me Regiment d'Infanterie, w skrócie 98me R.I.)

- 99. Pułk Piechoty (fr. 99me Regiment d'Infanterie, w skrócie 99me R.I.)

- 111. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 111me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 111me R.A.L.)

- 112. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 112me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 112me R.A.L.)

- 116. Pułk Piechoty (fr. 116me Regiment d'Infanterie, w skrócie 116me R.I.)

- 117. Pułk Artylerii Ciężkiej (fr. 117me Regiment d'Artillerie Lourde, w skrócie 117me R.A.L.)

- 130. Pułk Piechoty (fr. 130me Regiment d'Infanterie, w skrócie 130me R.I.)

- 130. Terytorialny Pułk Piechoty (fr. 130me Regiment d'Infanterie Territoriale, w skrócie 130me R.I.T.)

- 135. Terytorialny Pułk Piechoty (fr. 135me Regiment d'Infanterie Territoriale, w skrócie 135me R.I.T.)

- 138. Pułk Piechoty (fr. 138me Regiment d'Infanterie, w skrócie 138me R.I.)

- 139. Pułk Piechoty (fr. 139me Regiment d'Infanterie, w skrócie 139me R.I.)

- 151. Pułk Piechoty (fr. 151me Regiment d'Infanterie, w skrócie 151me R.I.)

- 154. Pułk Piechoty (fr. 154me Regiment d'Infanterie, w skrócie 154me R.I.)

- 155. Pułk Piechoty (fr. 155me Regiment d'Infanterie, w skrócie 155me R.I.)

- 161. Pułk Piechoty (fr. 161me Regiment d'Infanterie, w skrócie 161me R.I.)

- 162. Pułk Piechoty (fr. 162me Regiment d'Infanterie, w skrócie 162me R.I.)

- 164. Pułk Piechoty (fr. 164me Regiment d'Infanterie, w skrócie 164me R.I.)

- 165. Pułk Piechoty (fr. 165me Regiment d'Infanterie, w skrócie 165me R.I.)

- 232. Pułk Piechoty (fr. 232me Regiment d'Infanterie, w skrócie 232me R.I.)

- 254. Pułk Piechoty (fr. 254me Regiment d'Infanterie, w skrócie 254me R.I.)

- 251. Pułk Piechoty (fr. 251me Regiment d'Infanterie, w skrócie 251me R.I.)

- 259. Pułk Piechoty (fr. 259me Regiment d'Infanterie, w skrócie 259me R.I.)

- 267. Pułk Piechoty (fr. 267me Regiment d'Infanterie, w skrócie 267me R.I.)

- 288. Pułk Piechoty (fr. 288me Regiment d'Infanterie, w skrócie 288me R.I.)

- 293. Pułk Piechoty (fr. 293me Regiment d'Infanterie, w skrócie 293me R.I.)

- 297. Pułk Piechoty (fr. 297me Regiment d'Infanterie, w skrócie 297me R.I.)

- 306. Pułk Piechoty (fr. 306me Regiment d'Infanterie, w skrócie 306me R.I.)

- 311. Pułk Piechoty (fr. 311me Regiment d'Infanterie, w skrócie 311me R.I.)

- 337. Pułk Piechoty (fr. 337me Regiment d'Infanterie, w skrócie 337me R.I.)

- 340. Pułk Piechoty (fr. 340me Regiment d'Infanterie, w skrócie 340me R.I.)

- 342. Pułk Piechoty (fr. 342me Regiment d'Infanterie, w skrócie 342me R.I.)

- 354. Pułk Piechoty (fr. 354me Regiment d'Infanterie, w skrócie 354me R.I.)

- 359. Pułk Piechoty (fr. 359me Regiment d'Infanterie, w skrócie 359me R.I.)

- 361. Pułk Piechoty (fr. 361me Regiment d'Infanterie, w skrócie 361me R.I.)

- 364. Pułk Piechoty (fr. 364me Regiment d'Infanterie, w skrócie 364me R.I.)

Dupeyre Hilarion Jean (130. Terytorialny Pułk Piechoty) - grób nr. 734 - zginął 18.04.1916 r. (Fot. zbiory autora).

Widok na Nekropolie Narodową, która jest bardzo ładnie zadbana (Fot. zbiory autora).

   

   Wszystkie zdjęcia (o ile nie zostało to oznaczone inaczej) pochodzą ze zbiorów autora, współczesne wykonano w lipcu 2020 r.

 

Mapa dojazdu: