Tor wyścigowy i eksperymentalny fabryki Opla (niem. Opel-Rennbahn) - Rüsselsheim am Main (Hesja)

    Dzisiaj mało kto wie, że w pobliżu największej fabryki Adam Opel AG w Rüsselsheim nad Menem, jest miejsce, które na początku XX wieku tętniło życiem i było znane niemal w całej Europie. Mam tutaj na myśli tor testowy i wyścigowy Opla (niem. Opel-Rennbahn), który w latach swojej świetności był jednym z najszybszych torów na Starym Kontynencie. Niestety, jego świetność trwała krótko. Dzisiaj, cały teren pokrywa bujna roślinność i wysokie drzewa, a sam obiekt został niemal całkowicie zapomniany. Co zatem się stało, że od drugiej połowy XX wieku torem - który budził zazdrość wielu krajów i firm samochodowych -niemal nikt już się nie interesował? Dlaczego tak piękny obiekt popadł w ruinę i jakie będą jego dalsze losy. O tym - i o wielu innych ciekawostkach - dowiecie się z tego artykułu....

Fragment toru widziany z platformy widokowej. (Fot. zbiory autora).

    O historii fabryki Adam Opel AG napiszę w osobnym artykule, ponieważ jest to niesamowita historia, której warto poświęcić więcej miejsca. Dzisiaj - na potrzeby tego artykułu - wspomnę jedynie, że firma powstała w 1863 roku, kiedy to jeden z synów Philippa Wilhelma Opla, swój mały warsztacik otworzył w mieście Rüsselsheim am Main w... oborze. Był nim najstarszy z synów mistrza ślusarskiego- Adam Opel (1837-1895) - który zapragnął produkować w swoim zakładzie... maszyny do szycia. Na przełomie XIX i XX wieku, Opel podjął decyzję o zaprzestaniu - coraz mniej opłacalnej - produkcji maszyn do szycia i dostosowaniu zakładu do rozpoczęcia produkcji rowerów i pojazdów silnikowych. Równocześnie z produkcją znakomitych rowerów, ruszyły projekty dotyczące produkcji rowerów z napędem silnikowym, a niedługo potem, także pierwszych pojazdów. Ostatecznie produkcja samochodów, zmusiła firmę Adam Opel AG do budowy toru, na którym te pojazdy miały być testowane....

Tor wyścigowy i eksperymentalny Opla, został otwarty 24 października 1920 roku. (Fot. zbiory autora).

    Fabryka Opla znajdowała się po zachodniej stronie dzielnicy mieszkaniowej miasta Rüsselsheim nad Menem. To właśnie fakt, iż "za plecami" firma miała wielką rzekę, spowodował, że jej rozbudowa skierowana była w obu kierunkach brzegu Menu i w stronę starego miasta. Doprowadziło to ostatecznie do sytuacji, że opuszczające fabrykę samochody, były testowane na... ulicach miasta, ponieważ pas wyjazdowy - który istniał od 1903 roku - był nieodpowiedni. Natychmiast pojawiły się skargi mieszkańców, którzy skarżyli się na wielki hałas. Co ciekawe, wówczas w fabryce Opla pracowało 5.000 ludzi, a miasto Rüsselsheim zamieszkiwało 8.417 osób. Przed wybuchem I wojny światowej, problem był już tak wielki, że właścicielowi Opla nie pozostało nic innego, jak znalezienie odpowiedniego miejsca do przeprowadzania testów produkowanych aut. Tym bardziej, że 6 czerwca 1914 roku w jednej z lokalnych gazet, ukazał się artykuł na ten temat, w którym bardzo krytykowano obecne praktyki.

    Wybuch wojny oraz poszukiwanie idealnego miejsca opóźniło decyzję budowy toru testowego o kolejne trzy lata. W międzyczasie - w 1915 roku - Opel-Werke AG, otrzymała oficjalne pismo od pracowników rządu kraju związkowego Hesji, o zaprzestaniu testów na ulicach miasta i budowie odpowiedniego toru do ich przeprowadzania. W uzasadnieniu napisano m. innymi o "szybkiej jeździe techników fabryki w centrum Rüsselsheim bez zachowania środków ostrożności i uszkodzeniu drug ze względu na słabej jakości opony aut".

Kurt C. Volkhart podczas testów na ulicach Rüsselsheim (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    W 1917 roku przystąpiono do budowy - oddalonego od fabryki o niecałe 4 km na południe - toru testowo-wyścigowego. Inwestycja ukończona w październiku 1919 roku, była pierwszą tego typu w Niemczech, a w niedługim czasie miała zostać okrzyknięta najszybszym torem wyścigowym w Europie w latach 20-tych ubiegłego wieku. Architektem i wykonawcą robót budowlanych była firma Jakoba Ritzera z sąsiedniego Bischofshein.

    Tor wyścigowy i eksperymentalny Opla, został otwarty oficjalnie 24 października 1920 roku. Wokół toru zgromadziło się około 10 tys. widzów, którzy z wielkim zainteresowaniem oczekiwali na pierwsze zawody zorganizowane przez Heski Automobilklub i Wiesbadener Automobil Club. Połączony Konkurs Samochodów, właściciel i jego rodzina, zarząd oraz przybyli widzowie, oglądali z pięciu wybudowanych trybun. Wokół toru pojawiły się pierwsze banery reklamowe i stoiska sprzedażowe, a nad całą okolicą rozbrzmiewała muzyka grana przez orkiestrę zakładową Opla. 

    Podczas rozegranych 22 maja 1921 roku zawodów, Friedrich "Rakieta Fritz" Opel i Carl Jörns z Opel-Werke, wygrali w sumie trzy imprezy, a w kolejnych wyścigach różnych kategorii zajęli 3 drugie i 3 trzecie lokaty.

Trybuny na torze Opla (Fot. zbiory autora).

Oval w całej okazałości. Doskonale widoczne są trybuny dla widzów. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    Wokół "owalu" mogło zebrać się maksymalnie nawet 50 tys. widzów. Oficjalnie było pięć trybun o ustalonym przeznaczeniu: jedna dla licznej rodziny Opla, jedna dla gości honorowych, sponsorów, sędziów i prasy oraz trzy trybuny dla widzów. Widzowie mogli również stać wokół stadionu w wyznaczonych sektorach po zewnętrznej stronie toru, i niemal na całej trasie wewnątrz toru. Tzw. pas bezpieczeństwa miał szerokość 8 metrów i odgrodzony był od toru drewnianym płotem. Aby ludzie mogli swobodnie i bezpiecznie przemieszczać się do i z wewnątrz toru na zewnątrz, postanowiono wybudować specjalną kładkę nad samym torem. Na zewnątrz, kibice stali przy górnej krawędzi toru, natomiast wewnątrz mogli stać w odległości kilku metrów od toru jazdy. Oprócz tego w bezpośrednim sąsiedztwie toru wybudowano również specjalny plac dla startujących ekip i ich samochodów, budynek warsztatowy, niewielką wartownię i toalety.

Wyścig na torze 19 października 1924 r. i widzowie stojący wewnątrz toru. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

Wyścigi motocyklowe na Opel Rennbahn w 1922 roku. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    Ze względu na lokalne warunki, tor miał kształt elipsy skierowanej w kierunku północ-południe. Usytuowany był w odległości 2 km od granic miasta, a jego całkowita powierzchnia - wraz z całą infrastrukturą - wynosiła 15,34 hektara. Nawierzchnię toru, wykonano z płyt betonowych spoinowanych ze sobą za pomocą smoły co 5 metrów. Każda z betonowych płyt miała grubość 16 cm i ułożona była na utwardzonym podłożu o tej samej grubości. Długość toru wynosiła 1,5 kilometra, natomiast szerokość - 12 metrów. Cała trasa miała nachylenie wewnętrzne, które na zakręcie południowym wynosiło 30°, a na północnym 32°, co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej dochodzącej do 140 km/h.

Doskonale widoczna platforma nad torem, którą przechodziło się do wewnątrz toru. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    W tygodniu wyścigowy i eksperymentalny tor Opla wykorzystywano do najróżniejszych testów przeprowadzanych na pojazdach opuszczających pobliską fabrykę oraz na testowaniu prototypów, takich, jak samochód rakietowy Opel RAK1. Pierwsza potajemna seria jazd próbnych na torze tego pojazdu, odbyła się 12 marca 1928 roku. Jazdę testową przeprowadził kierowca testowy Opla Kurt Carl Volkhart, który kierował całym zespołem, nadzorował projekt i konstrukcję tego pojazdu. Podczas pierwszego testu, pojazd w 35 sekund pokonał zaledwie 150 metrów. Dopiero przy kolejnych próbach - kiedy stopniowo zwiększano ilość rakiet umocowanych w tylnej części - pojazd rozpędzono do 75km/h w czasie 1,5 sekundy.

RAK1 i Fritz von Opel klęczący przed zamontowanymi w pojeździe dyszami. (Fot. zbiory autora).

    Po pierwszych udanych testach - w czasie zaledwie jednego miesiąca - Volkhart i jego team, zbudowali ostateczną wersję pojazdu RAK1, którą zamierzano zaprezentować prasie. Zespół w składzie Volkhart, inż. Schaberger oraz mechanicy August Becker, Hans Grein i Karl Treber byli dumni ze swojego pojazdu, który zaprezentowano oficjalnie 11 kwietnia 1928 roku na torze. Pojazd - z zamontowany w tylnej części dwunastoma rakietami - prezentował się imponująco. Zgromadzeni ludzie, mogli obejrzeć nie tylko sylwetkę zewnętrzną, ale również, to co kryło się pod maską - układ zapłonowy rakiet. O 16:30 nastąpił punkt kulminacyjny prezentacji. Dokładnie o tym czasie, Kurt C. Volkhart podniósł rękę, aby zasygnalizować start prezentowanego pojazdu rakietowego. Rakiety odpaliły, a RAK1 wystartował z głośnym wyciem i dużą ilością dymu. Podczas startu uruchomiono sześć z dwunastu rakiet, a następnie prędkość zwiększano po odpaleniu kolejnych. W tym momencie doszło do niecodziennej sytuacji. Odpowiedzialny za projekty rakietowe w firmie Friedrich "Rakieta Fritz" Opel, ostrzegł konstruktorów i kierowcę testowego, aby pojazd nie przekroczył maksymalnej prędkości 125 km/h na północnym łuku ze względów bezpieczeństwa. Niestety - z powodu braku możliwości odcięcia zapłonu rakiety - zredukowanie prędkości nie było już możliwe. Pojazd kierowany przez Volkharta wpadł w północny zakręt z prędkością 140 km/h i ku uciesze wszystkich, pokonał go bez większych problemów. "Nawet dla mnie doświadczonego kierowcy pokonanie tego zakrętu przy tej prędkości było dużym wyzwaniem. Ucisk w żołądku stał się bardzo nieprzyjemny. Czułem się, jakbym leciał rakietą w kosmos...". - powiedział po wyjściu z pojazdu podekscytowany Volkhart. W prasie międzynarodowej pojawiły się nagłówki w stylu: "Nastała nowa era w przemyśle samochodowym", czy "Czeka nas świetlana przyszłość". Wkrótce, wąska, jednomiejscowa bryła samochodu wyścigowego pojawiła się w niemieckiej prasie, a autorem zdjęć był fotograf z Frankfurtu nad Menem - Paul Wolff.

Kurt Carl Volkhart podczas testów pojazdu RAK1 na torze Opla (Fot. https://de.wikipedia.org/).

Kurt Carl Volkhart podczas testów pojazdu RAK1 na torze, (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    Natomiast każdego niemal weekendu, tor zamieniał się w arenę sportową, na której odbywały się wyścigi samochodów, motocykli a czasami także rowerów. Początkowo właśnie motocykle (także z wózkiem bocznym) i rowery pojawiały się na torze w ramach różnych imprez sportowych, a ich debiut miał miejsce 20 października 1920 roku. Natomiast pierwszym oficjalnym wyścigiem z udziałem aut na torze Opla, był 1. Wiesbadeński Turniej Samochodowy, który odbył się w dniach 21-22 maja 1921 roku. Składał się z dwóch etapów: rajdu ulicami Wiesbaden i wyścigu na dystansie 9 km (6 okrążeń) na torze wyścigowym i eksperymentalnym w Rüsselsheim nad Menem. Wyścig trwał aż dwa dni, ponieważ składał się z 12 konkurencji dla samochód i motocykli, rozgrywanych na różnych dystansach, z czego najdłuższy liczył 90 km.

Fritz von Opel wygrywa wyścig z nowym motocyklem Opla. Po lewej obok zwycięzcy, kierowca Fritz Knappke, po prawej (w białym swetrze) Heinrich Herth, 12 czerwca 1921 roku. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    W tym czasie na torze Opla pojawiało się wielu późniejszych mistrzów Europy w wyścigach motocyklowych. Swoje kariery zaczynali tutaj m. innymi: niemiecki kierowca wyścigowy, 3-krotny mistrz Europy Hermann Albert Lang (1909 - 1987), brytyjski kierowca motocyklowy Jimmie H. Simpson (1898 - 1981), włoski kierowca motocyklowy Guido Mentasti (1897 - 1925), niemiecki kierowca wyścigowy Otto Wilhelm Rudolf Caracciola (1901 - 1959), brytyjski kierowca Malcolm Campbell (1885 - 1948), oraz włoski kierowca wyścigowy zwany "Rozbójnikiem z Abruzji" - Luigi Cristiano Fagioli (1898 - 1952). Niestety udział ich wszystkich w wyścigach na torze Opla nie trwał długo, ponieważ w drugiej połowie lat 30-tych ubiegłego wieku oddano do użytku nowocześniejsze i większe tory przeznaczone do rajdów samochodowych: AVUS-Automobil-Verkehrs- und Übungsstraße w Berlinie, Nürburgring w Nürburg i - nieco później - Hockenheimring w Hockenheim. Oto lista najważniejszych wyścigów, jakie odbyły się na omawianym torze w Rüsselsheim nad Menem:

1. Wiesbadeński Turniej Samochodowy (niem. 1. Wiesbadener Automobil-Turnier) - 21-22 maja 1922 roku.

Wielka Nagroda Opla (nagroda główna 100.000 marek niemieckich), (niem. Große OPEL Preis) - 02 lipca 1922 roku.

Wyścigi Samochodowe i Motocyklowe (niem. Automobil & Motorradrennen) - 19 października 1924 roku.

Wyścigi Samochodowe i Motocyklowe (niem. Automobil & Motorradrennen) - 31 maja 1924 roku.

Wyścig samochodów i motocykli ADAC Opelbahn (niem. ADAC Opelbahnrennen für Automobile und Motorräder) - 11 maja 1925 roku.

24-godzinny Wyścig Motocyklowy na torze Opla (niem. 24-Stunden-Rennen für Motorräder-Opelbahn) - 1 maja 1927 roku.

Plakat reklamujący 1. Wiesbadeński Turniej Samochodowy. (Fot. zbiory autora).

Wyścigi samochodowe na Opel Rennbahn. W aucie z nr. 3 Fritz von Opel, 1924 r. (Fot. https://de.wikipedia.org/).

    Po tym, jak w latach trzydziestych tor przeżywał rozkwit, przyszłość rysowała się w ciemnych barwach. Od 1930 roku na torze odbywało się coraz mniej imprez wyścigowych, a w 1934 roku oficjalnie zaprzestano jakichkolwiek imprez sportowych. Od tej pory, testy wszelkich modeli pojazdów produkowanych w fabryce Opla odbywały się na wybudowanym nowym torze do testów na terenie fabryki. Nowe tory na które przeniesiono niemal wszystkie imprezy sportowe to tylko jeden z powodów, dla których tor w Rüsselsheim stał się niepotrzebny. Drugi powód, to problemy z nawierzchnią toru, które po raz pierwszy zauważono już w kwietniu 1927 roku. Choć do tego czasu rekord prędkości dla samochodu osobowego, został ustanowiony na poziomie 145 km/h, to kierowcy motocyklowi zaczynali mieć problemy już przy mniejszych prędkościach. Jednym z pierwszych, który głośno zaczął mówić o wadach na torze Opla, był niemiecki motocyklista Ernst Zündprf (1897 - 1964). W maju tego samego roku stwierdził, że jego dotychczasowy rekord toru z 1925 roku (137,5 km/h) - ze względu na pofalowaną nawierzchnię - jest już nie do pobicia. I choć jeszcze w 1930 roku, Zündorf zdobył na Opel-Rennbahn trzecie miejsce w klasie o pojemności silnika 175 cm³ i 350 cm³, to zainteresowanie organizacją wyścigów na tym torze słabło z miesiąca na miesiąc.

Kiedy zainteresowanie organizacją wyścigów na torze osłabło, pozostały tylko testy .(Fot. https://de.wikipedia.org/).

    W latach czterdziestych o słynnym torze, zapomnieli nawet właściciele i pracownicy Opla. Raz, że nie produkowano już samochodów wyścigowych, a dwa - stan toru pogarszał się z każdym rokiem i ostatecznie większość płyt popękała.

    Podczas II wojny światowej, o torze przypomniał sobie niemiecki Wehrmacht, który dla osłony fabryki Opla, zainstalował na tym terenie stanowiska reflektorów przeciwlotniczych, które miały pomóc obsłudze lufowej artylerii przeciwlotniczej, w zwalczaniu nieprzyjacielskich samolotów bombowych podczas nalotu na fabrykę.

    Kiedy wojna dobiegła końca, na torze znowu tętniło życie, jak za starych dobrych czasów. Wszystko za sprawą armii amerykańskiej, która urządziła na i wokół toru wojskowe warsztaty naprawcze. Amerykanie naprawiali tam nie tylko własne, ale również zdobyczne niemieckie pojazdy i poddawali je jazdom próbnym. Jednym z takich pojazdów, które testowano na popękanym już torze, były ciężarówki Opel Blitz. Oprócz tego sprawdzano tutaj przyczepność kilku typów samochodów osobowych. W sumie w latach 1946-1949 naprawiono około 1.500 najróżniejszych pojazdów. W 1949 roku umowa dzierżawy toru od miasta Moguncja wygasła, a podnoszące się po wojnie zakłady Opla nie zdecydowały się jej przedłużyć.

Ciężarówki Opel Blitz podczas jazdy próbnej na torze w 1946 roku. (Fot. zbiory autora).

    Choć tor nie nadawał się już praktycznie do niczego, to nie podjęto decyzji o jego rozebraniu, a jedynie o jego... zalesieniu. Z tego powodu w zewnętrznym nasypie toru, posadzono wiele drzew, które dzisiaj niemal całkowicie zasłaniają Opel-Rennbahn.

Jeden z łuków toru, na którym obecnie rosną drzewa.

    W latach 60-tych XX wieku, w bezpośredniej bliskości toru zaczęto budowę drogi krajowej L3012 (Darmstädter Straße), która łączy dzisiaj Rüsselsheim i Trebur. Jej przebieg zaplanowano niemal dokładnie w miejscu, gdzie znajdował się jeden z dwóch dłuższych odcinków toru, co ostatecznie doprowadziło do rozebrania tego fragmentu.

    Od tamtego czasu Przyroda niemal całkowicie pochłonęła teren, niegdyś najszybszego toru wyścigowego w Europie. W ostatnich latach poprzedniego stulecia, po raz pierwszy podjęto próby ratowania słynnego Opel-Rennbahn. Udało się wówczas (w 1987 roku) wpisać pozostałości toru do rejestru zabytków techniki, jako Pomnik Kultury Technicznej" (niem. Technisches Kulturdenkmal).

Doskonale widoczne pęknięcia betonowych płyt.

    W ostatnich latach inicjatywa "Pomnik Kultury Toru Wyścigowego Opla" prowadzi kampanię na rzecz ratowania toru wyścigowego i ewentualnym jego zrekonstruowaniu. Niestety, tor Opla znajduje się na obszarze ochronnym wód gruntowych, które zintegrowane są z Parkiem Regionalnym Ren-Men. Właśnie ten fakt, jest głównym powodem, dla którego do dnia dzisiejszego niewiele zrobiono, aby ratować Opel-Rennbahn. Na szczęście urzędnicy Moguncji - które jest właścicielem tego terenu - nie pozostali głusi na coraz głośniejsze apele. W 2013 roku na północnym łuku toru, usunięto bujną roślinność i wybudowano niewielką platformę widokową z licznymi tablicami informacyjnymi, dzięki której poznamy historię toru i zobaczymy zdjęcia przedstawiające go w czasach świetności.

    W połowie tego roku, myślałem, że jest iskierka nadziei, że coś się zmieni, ponieważ zauważyłem, że wewnątrz ovalu wycięto drzewa. Myślałem, że może chodzi o "przygotowanie toru" na obchody 125-lecia, które wypadają właśnie w 2024 roku. Niestety, marzenia trzeba odłożyć na kolejne lata, ponieważ powodem wycinki drzew był... grzyb, który zaatakował rosnące tam drzewa.

    Na szczęście do grona zwolenników ratowania toru dołączyło miasto Rüsselsheim, które zwróciło się do władz miejskich Moguncji o sporządzenie planu konserwacji i pielęgnacji, który uwzględni również kwestie związane z wodą i przyrodą. Nadal zatem istnieją powody, aby mieć nadzieję, że nie będziemy oglądać jedynie fragmentów toru, które widoczne są w coraz mniejszym stopniu....

W 2013 roku na północnym łuku toru wybudowano niewielką platformę widokową z licznymi tablicami informacyjnymi.

    Wszystkie zdjęcia - o ile nie zostało to oznaczone inaczej - pochodzą ze zbiorów autora, współczesne zrobiono w lipcu 2022 r.

Plan przestrzenny wyścigowego i eksperymentalnego toru fabryki Opla. (Fot. www.ruesselsheim.de).

Mapa dojazdu: